Halil Hâlid Bey ( Çerkeşi zade )

ANKARALI HACETTEPELİ KORMANLAR AİLESİNE MENSUP.

PAYITAHT DİZİSİNDE İZLEDİĞİMİZ.

Müellif, Londra Şehbender Vekili, Bombay Şehbenderi, İttihat ve Terakki Ankara Mebusu Dar'ülfünun Müderrisi ( altı Lisan Bilen )

Doğum tarihi: 1869, Ankara

Ölüm tarihi ve yeri: 29 Mart 1931, İstanbul

SIRADIŞI BİR OSMANLI AYDINI; HALİL HALİD BEY. Halil Halid Bey, Türkiye'de pek tanınmayan bir isim olmasına rağmen, Kuzey Afrika ve İngiltere'de tanınan bir isimdir. Siyasi kimliğinin yanı sıra İslam dünyasında ilmi yönü ile de tanınır. İngiltere Cambrige Üniversitesi'nde ders veren ilk Osmanlı bilim adamıdır.

Babası Çerkeşşeyhizâde Ahmed Refî Efendi, annesi Refika Sıdıka Hanım’dır. Dedesi Osman Vehbi Efendi, II. Mahmud devrinin İstanbul ruûsu pâyeli önde gelen ulemâsındandır. Osman Vehbi’nin babası Çerkeşî Mustafa Efendi, Halvetiyye’den Şâbâniyye’ye bağlı Çerkeşiyye kolunu kuran bir şeyh idi.

Nisan 1912’de İttihat ve Terakkî Fırkası Ankara mebusu olarak Meclis-i Meb‘ûsan’a giren Halil Hâlid Encümen-i Maârif reisliği yaptı ve Tedrîsât-ı İbtidâiyye Kanunu’nun çıkarılmasında önemli rol oynadı. Meclisin 4 Ağustos 1912’de feshi üzerine siyasî hayattan ayrıldı. Bombay başşehbenderliği görevini kabul ederek Haziran 1913’te Hindistan’a gitti. Burada, İngiltere’de iken Hindistan müslümanları ile temaslarda bulunmuş olmasının da avantajıyla verimli çalışmalar yaptı

Halil Hâlid millî ve mânevî değerlerine bağlı, geniş kültüre ve tarih bilgisine sahip bir Osmanlı aydınıdır. Arapça, Fransızca ve İngilizce’yi iyi derecede bilmesinin yanı sıra Almanca, Farsça ve Urduca’ya da vâkıftı.

Eserleri. 1. The Diary of a Turk (London 1903). Halil Hâlid, gençlik dönemiyle ilgili hâtıralarını anlattığı bu kitabını E. J. Gibb’e ithaf etmiştir. Eserde, çeşitli Osmanlı âdet ve geleneklerinin yanında devrin siyasî havası ve II. Abdülhamid yönetiminin kısıtlamalarıyla ilgili anekdotlar da yer almaktadır. Hindistan Maliye Bakanlığı görevlisi Muhammed Hasan Han tarafından Türkônkî Muʿâşeret adıyla Urduca’ya tercüme edilen eserin (Agra 1905) baş tarafına mütercim kadınların hürriyeti, eğitimi ve örtünmesi konusunda 144 sayfalık bir giriş yazmış, ayrıca II. Abdülhamid aleyhindeki ifadeleri çıkarmış ve yer yer açıklamalarda bulunmuştur. Kitap, Ek Türk kâ Râznâmçe adıyla Aḫbâr-ı Vaṭan editörü ve sahibi Muhammed İnşâullah tarafından yine Abdülhamid aleyhindeki bazı kısımlar çıkarılıp gerekli yerlere açıklamalar konulmak suretiyle ikinci defa tercüme edilmiştir (Lahor 1906).

2. A Study in English Turcophobia (London 1904).

3. Cezayir Hâtıratından (Kahire 1906).

4. The Crescent Versus the Cross (London 1907

5. Panislamische Gefahr (Berlin 1918).

6. Fusûl-i Mütenevvia I, İslâm ile Nasrâniyetin Münâsebât-ı Asliyyesi (İstanbul 1326).

7. Fusûl-i Mütenevvia II, Türkler ile İngilizler’in İlk Teması (İstanbul 1326).

8. Fusûl-i Mütenevvia III, Rodos Fethinde Sultan Süleyman’ın Tedâbîr-i Siyâsiyyesi (İstanbul 1326).

9. Fusûl-i Mütenevvia IV, Şehzade Cem Vak‘asında Mes’ele-i Hamiyyet (İstanbul 1327).

10. el-ʿArab ve’t-Türk (Türk ve Arap, Kahire 1912; Arapça trc. Ömer Rıza [Doğrul]).

11. Bazı Berlin Makālâtı (Berlin 1918).

12. The British Labour and the Orient (Bern 1919).

13. Türk Hâkimiyeti ve İngiliz Cihangirliği (İstanbull

RUHU ŞAD OLSUN.

NOT: KORMANLAR AİLESİ HACETTEPE HACI İLYAS CAMİ KARŞISINDA ANKARANIN EN MUHTEM KONAĞINDA OTURMAKTA İDİ İHSAN DOĞRAMACI TARAFINDAN İLK YIKILAN MAHALLE VE KONAKLAR ARASINDA İDİ. KONAĞIN BAHA BİÇİLEMEYEN AHŞAP TAVANI RESİM HEYKEL MÜZESİ TAVANINI SÜSLEMEKTE İKİNCİ TAVANI İSE MÜZE MÜDÜRÜNÜN MAKAM ODASINI SÜSLEMEKTEDİR.

HALUK BALABAN.